Vermoeider en gestrester terugkomen van vakantie dan je er aan begint. Dat is de nachtmerrie van iedereen die nu puffend en steunend de dagen telt tot de zomervakantie.
Veel cultuurveranderingsprojecten leiden tot deze nachtmerrie. Alle goedbedoelde intenties, tijd, energie en geld bevestigen of versterken het ‘probleem’ dat de aanleiding vormt.
Wij zijn samen met onze klanten professioneel bezig met leren en veranderen. En dan is dit één van de meest ernstige constateringen die je kunt doen. En dus stelden we deze vraag hardop tijdens Ludens Leert - een ontmoeting met vakgenoten bij onze klanten en relaties – op 9 juni jl. : ‘hoe zorgen we ervoor dat bij onze goede bedoelingen in cultuurverandering het middel de kwaal niet bevestigt of sterker maakt?’
Een eerste, veelgemaakte fout is het verwarren van een causaal vraagstuk met een circulair vraagstuk. Een causaal vraagstuk kent een simpele oorzaak-gevolg relatie. Bijvoorbeeld: de consultants van een bureau hebben nooit gelegenheid elkaar te ontmoeten en te vergaderen. Iedereen is immers op verschillende dagen bij klanten. Nu is de maandag uitgeroepen tot vaste ‘kantoordag’ waarop niet extern wordt gewerkt. Het probleem is opgelost. Bij een circulair vraagstuk geldt altijd: ‘hoe meer van het één, des te meer van het ander’. Bij een circulair vraagstuk gaat het om een zichzelf versterkend patroon, waarbij het onduidelijk is wat de oorzaak is en wie er nu begonnen is. De ‘moeder aller voorbeelden‘ hiervan is deze dynamiek: De medewerkers nemen te weinig initiatief dus de manager grijpt in waardoor ze nog minder initiatief nemen en de manager nog meer ingrijpt.
Hoe herken je nu tijdens de ontwerpfase van een programma dat je te maken hebt met een hardnekkige situatie die duidt op een circulair probleem? Arend Ardon beschrijft een aantal rode vlaggen:
- Distantiëren: jezelf niet als onderdeel van het probleem zien. De mensen die nadenken over de gewenste cultuurverandering presenteren een foto van de organisatie waar zij zelf niet opstaan.
- Blaming: één of meer partijen als de oorzaak van het probleem beschouwen. ‘De crux van het probleem zit bij de middenmanagers!’
- Reduceren: complexe patronen die al jaren spelen tot simpele problemen reduceren die instrumenteel kunnen worden opgelost.
Iedereen die maatwerk persoonlijke ontwikkelprogramma’s ontwerpt en begeleidt die ook als doel hebben om een bepaalde cultuurverandering te bewerkstellingen, herkent iets van deze dynamiek. Het analyseren en onderkennen van een van deze rode vlaggen is al een interventie op zichzelf. Maar wat kun je nog meer doen om deze cirkel te doorbreken?
Als je beweging en vernieuwing wilt is het cruciaal om interventies te doen die daarmee in lijn zijn. Elke stap in het proces moet een uiting zijn van de gewenste verandering.
Dit is de kernvraag: is de geplande interventie een bevestiging van de oude situatie of een beweging naar de nieuwe? Hoe herken je dat jouw interventie een stap naar de nieuwe situatie is? De crux is dat er een interventie komt waarbij je er van uitgaat dat ‘dat wat er echt nodig is, er al is.’ Een voorbeeld: een belangrijke doelstelling van een ontwikkelprogramma van ervaren IT-professionals is dat zij meer autonomie tonen. Bijvoorbeeld door initiatief te nemen naar klanten en zelf met verbeteringsvoorstellen te komen voor hun interne projectmanagement. Grote kans dat de programmaleiding een project bedenkt met duidelijke kaders waarin de IT-professionals kunnen laten zien dat zij meer initiatief nemen. Het project is voor hen bedacht. En loopt een grote kans te sneuvelen en bij te dragen aan het probleem. Als de programmaleiding er vanuit gaat ‘dat dat wat er echt nodig is, er al is’ had zij de professionals ‘slechts’ kostbare tijd geschonken. Tijd om zelf met voorstellen te komen om het projectmanagement te verbeteren.
Is je vakantie echt de broodnodige interventie om tot rust te komen? Of versterkt de vakantie de dynamiek van ‘alles of niets’, totaal rusten of keihard werken? Hoe zien de weken voor en na je vakantie er uit als je besluit dat de broodnodige rust en ontspanning ook te vinden is in het leven van alledag?
Bovenstaande is een inhoudelijk verslag van de Ludens Leert bijeenkomst van 9 juni 2017. Leestips bij dit onderwerp:
-Arend Ardon – Doorbreek de cirkel
-Odette Moeskops - Doorbreken van organisatiepatronen