Van Boven- naar Onderstroom; systemisch denken in organisaties - verslag Ludens Leert, 20 mei 2016
Het doel van Ludens Leert is om kleinschalige en stimulerende ontmoetingen te hebben met vakgenoten. Op deze vrijdagochtend verzamelen zich twintig klanten en relaties van Ludens in het Koetshuis. Het thema van deze tweede editie van Ludens Leert is ‘van Boven- naar Onderstroom: systemisch denken in organisaties.’
Na het kennismaken begint Huib Hardeman – directeur van Ludens Talentontwikkeling – met een mini-college over dit thema. Wat is onderstroom eigenlijk? Onderstroom is ‘de stroming onder de bovenste laag van het water, die in richting en-of snelheid duidelijk afwijkt van de bovenstroom’. Iets wat dus niet zichtbaar is van boven, maar wel zorgt dat je niet uitkomt waar je wilt als je aan het varen bent.
Waarom is dat relevant voor de aanwezige managers, MD-adviseurs en directeuren? Omdat iedereen intuïtief deze laag herkent in zijn organisatie. En we herkennen dat er in ons werk interventies worden gedaan in de (zichtbare) bovenstroom, die maar even helpen. Al snel komen de patronen in de organisatie terug. Er lijkt een kracht actief die vele malen sterker is dan onze veranderprogramma’s in de bovenstroom.
Wat zijn voorbeelden van dit soort patronen? Denk bijvoorbeeld aan een team waar elke keer de nieuwe manager sneuvelt. Steeds opnieuw stelt het bedrijf een nieuw, capabel persoon aan en toch houdt niet één manager het langer dan zes maanden vol. Of een talentenprogramma dat jonge en talentvolle medewerkers klaar moet stomen voor een managementpositie. Maar als het puntje bij het paaltje komt, kiest het bedrijf steeds voor ervaren mensen van buiten bij het bedrijf. Het talentenprogramma wordt verbeterd, de deelnemers nog beter begeleid en aan het einde wordt er toch niet gekozen voor een talent uit eigen ‘stal’ om een open managementpositie te bekleden. Als dit soort patronen zich herhalen is de kans groot dat je met een probleem in de onderstroom te maken hebt.
Een manier om die onderstroom concreet te maken is door te kijken naar de zogenaamde systeemdynamiek. Systemisch denken neemt het collectief (geheel) van een team of bedrijf als uitgangspunt. Volgens het systeemdenken zijn er drie oerkrachten die in elke gemeenschap (organisatie, tennisclub etc) gelden. Deze oerkrachten heeft Bert Hellinger ‘vertaald’ naar drie wetten. Het eerbiedigen van die wetten geeft rust. Als de wetten niet ‘gehouden’ worden kan een gemeenschap niet tot bloei komen. Wat zijn de drie wetten?
-Plek en positie. Er is een plek voor iedereen die verbonden is aan het systeem. Iedereen die niet gezien, geëerd of uitgesloten wordt zorgt voor verstoring. Als iedereen een plek heeft komt er rust.
- Balans tussen geven en nemen. Als dat in het systeem niet klopt gaan mensen het proberen te herstellen.
- Ordening. Ouders gaan voor kinderen, de oudste voor de jongste. Als een kind op de plek van een ouder gaat staan, zorgt dit voor verstoring. In een organisatie is dit wat complexer. Maar je weet dat er iets gebeurt wanneer de zoon van de oprichter op staande voet ontslagen wordt door een manager die geen familie is…. Als de ordening klopt is er rust.
Het systemisch kijken wordt van belang als andere instrumenten falen of geen uitkomst bieden. Dan kan men zich afvragen wat er meer aan de hand is, wat op een dieper niveau speelt, wat de vragen zijn achter de vraag, wat zich afspeelt in ‘de ziel van de organisatie’. Het is daar waar het systemisch gedachtegoed een belangrijke plaats in kan nemen. Niet meer, maar zeker ook niet minder.
Na het mini-college van Huib hebben alle aanwezigen een tekening gemaakt van hun team of de plek van hun afdeling binnen de organisatie. Hoe zijn de onderlinge relaties? Wie heeft veel invloed en wie weinig? Vervolgens wisselden de deelnemers dit uit en bekeken de tekening met de drie systemische wetten in het achterhoofd. Welke verborgen dynamiek speelt hier mogelijk?
Daarna hebben we de laatste stap genomen van deze Ludens Leert ochtend. Onze begeleiders Ingrid van Zutphen en Abigael Verspoor begeleidden elk een zogenaamde organisatie-opstelling met een case van één van de aanwezigen. Zo’n opstelling is een krachtige manier om de onderstroom in een team of organisatie zichtbaar te maken en te kijken welke stappen er nodig zijn om het team of de organisatie weer tot bloei te laten komen.
De uitsmijter van de ochtend was een link tussen systemisch denken en het kampioenschap in de Engelse Premier League. Hoe dat precies zit, kun je zelf eens uitzoeken via deze link: http://nos.nl/artikel/2098267-fictie-fabels-en-feiten-rond-leicester-city.html
Guido van Voornveld
De volgende Ludens Leert is op vrijdag 9 december 2016